Վախեր և թերացումներ . արտաքին քաղաքականություն. Թևան Պողոսյան

                «Ժառանգություն» խմբակցության  պատգամավոր

- Ինչպե՞ս եք գնահատում ՀՀ-ի ներկայիս արտաքին քաղաքականությունը:

-  Նախ մի քանի շեշտադրումներ անեմ, հետո նոր գնահատման խնդիր դնեմ: Հայաստանը գտնվում է այնպիսի մի տարածաշրջանում, որտեղ երկու կողմից սահմանակից է թշնամական պետություններին: Այսինքն՝ մի կողմից գտնվում է շրջափակման մեջ, մյուս կողմից` բաց ագրեսիայի: Հետևաբար այս թշնամական շրջապատի մեջ բնականաբար ՀՀ-ն պետք է ընտրի այնպիսի քաղաքականություն, որ դառնա ոչ թե հզոր երկրների շահերի բախումների դաշտ, այլ համագործակցության հարթակ: Եթե նայենք շահերի համակարգը, ապա առաջին ցիկլը շատ մոտ հարևաններն են, երկրորդ ցիկլը՝ ՌԴ, Եվրոպա և ԱՄՆ, գումարենք նաև ինչ-որ չափով Չինաստանը: Սա կանվանենք կոմպլիմենտար, բազմավեկտոր, թե ինչ-որ այլ անվանում կտանք, միևնույնն է, ՀՀ-ն միշտ պետք է շատ մանևրի և լինի ահավոր ճկուն: Ցավոք, նախաձեռնողական գործողություններ մերոնք շատ քիչ են անում: Եթե մի տեղ մի վնաս է լինում, նոր սկսում ենք դրանով զբաղվել: Սա մի կողմից օբյեկտիվ պարտադրանք է, մյուս կողմից ինչ-որ չափով մեր սեփական նախաձեռնությունների պակասն է: Պակասը միգուցե գալիս է նրանից, որ երբ փորձել ենք մի բան նախաձեռնել, այդպես էլ չենք կարողացել ինքնուրույն հաջողության հասնել: Ու որոշել ենք ոչ թե սխալներից սովորել, այլ մտածել ենք նորից չանել՝ նորից չսխալվելու համար: Իմ կարծիքով՝ մեզ պակասում է յուրահատուկ նախաձեռնողականությունը: Օրինակ` ցեղասպանության 100-րդ տարելիցն ակտիվության որոշակի դաշտ ստեղծեց, եղան որոշակի դրական արդյունքներ, ձեռքբերումներ, բայց վախենամ, որ դրանց հիման վրա ՀՀ-ն չկարողանա գեներացնել իր հաջողությունները, էլ ավելի ակտիվացնել ու խորացնել:

- Ո՞ր ուղղություններում են մեր դիրքերն համեմատաբար ավելի ամուր և որոնցում` խոցելի:

- Շատ դժվար է ասել, թե որտեղ ենք ամուր: Միգուցե իրավապայմանագրային հարթությունում: Երկու հարցի կբաժանեի, մի բան է այն, ինչ ունենք փաստաթղթերով, մեկ այլ բան այն, ինչ կարողանում ենք իսկապես ապացուցել, թե որտեղ ենք կարողանում խնդիրներ լուծել: Օրինակ՝ ՌԴ-ի ռազմավարական գործընկերն ենք, մեր թիկունքին այդպիսի մեծ, հզոր երկիր է կանգնած, բայց ամենախոցելին կարող ենք հենց այդ դաշտում լինել, երբ ասենք ՌԴ-ն, իր շահերից ելնելով, ուղղակի հաշվի չնստի հայերի հետ և իր ուզածն անի: Մի կողմում կարծես թե ունենք հզոր լոբբի, օրինակ, ԱՄՆ-ում, բայց մինչև հիմա չենք կարողացել ԱՄՆ-ի հետաքրքրությունն առաջացնել Հայաստանի նկատմամբ որպես ներդրումային ծրագրերի առումով գրավիչ երկիր, կամ, ասենք, երկիր, որի հետ կարելի է համագործակցել, ինչպես օրինակ Իսրայելի: Չէ՞ որ Իսրայելի կարևորությունն ԱՄՆ-ի համար ոչ այնքան նրա աշխարհագրությունն է, որքան լոբբին: Շատ ուրիշ երկրներ կերազեին հնարավորությունների այնպիսի դաշտ ունենային, որպիսին ունի ՀՀ-ն ԱՄՆ-ի հետ: Բայց դա չենք կարողանում ի շահ մեզ օգտագործել: Ըստ իս՝ եվրոպական ազգ ենք, եվրոպական քաղաքակրթությանն ենք պատկանում նաև մեր արժեհամակարգով, բայց դրա հետ միասին Հայաստան-Եվրոպա զարգացումներն այնպես չեն ընթանում, ինչպես օրինակ ցանկալի կլիներ: Խոցելի տեղեր են մեր աշխարհագրությունը, մեր քանակը և մեր ունակություններով ոչ բավարար ներկայանալը: Ունակ ենք թղթի վրա պայմանավորվել, բայց ունակ չենք այն կյանքի կոչել: Պետությունը պարզ է, որ իր շահերից ելնելով պետք է հասկանա, թե որ դաշտում ունի հնարավորություն և ինչ է դրա համար անհրաժեշտ: Հիմա՝ եթե ես գիտեմ, որ ժողովրդավարության կղզյակի պիտակը ստանալով` կարող եմ շատ ավելի լուրջ հարցեր լուծել իմ կյանքում, ուրեմն պետք դառնամ ժողովրդավարության կղզյակ: Բայց չենք դառնում: Այսօրվա իշխանություններին պետք է հարցնել, թե ինչու չեն փորձում ամեն ինչ անել դրա համար:  Հասկանում ենք, որ այսօր կարող ենք օգտագործել 10 մլն հայության ներուժը, լոբբինգը ու այնպիսի միջավայր ձևավորել, որ բիզնես և տնտեսական շահերը գան այստեղ խառնվեն, հետաքրքրության առարկա դառնանք, բայց չենք անում: Հայությունը ոչ թե այստեղ է ներդրում անում, այլ գնում է Աֆրիկայում է անում: Ինքներս մեզ հարց պիտի տանք՝ ինչո՞ւ, ի՞նչ ներքին սխալ ենք անում: Հասարակ բան. ժամանակին Դետրոյթում ունեցել ենք հայեր, որոնք մեծ արդյունաբերական համալիրների սեփականատերեր էին: Իսկ Դետրոյթ ասելով՝ պետք է հասկանալ ամերիկյան ավտոմոբիլային կառույցները: Եթե ժամանակին ճիշտ աշխատեինք, միգուցե, օրինակ, General Motors-ի մի դետալ մեր «Երազ» գործարանում արտադրել տայինք: Կխոսեին, որ Հայաստանում նման մի հատուկ բրենդ կա: Դա անվտանգության էլեմենտներ կառաջացներ, աշխատատեղեր կստեղծեր: Մենք ճիշտ չենք անում, և դա մեր ներսից է գալիս: Ի վերջո, պիտի գիտակցենք՝ լավ, մեզ աշխարհին ներկայանալու համար ի՞նչ է պետք, ոնց որ թե խելքը ունենք, արժեքային էլեմենտները կան, երկիրը սիրում ենք, բայց չգիտես ինչու այնպիսի վարքագծով ենք ապրում, որ անգամ այստեղից են մարդիկ թողնում-գնում: Երբ բոլորը գիտեն, որ Հայաստանը 2 միլիոնանոց է, նրա հետ ուրիշ կերպ են խոսում, բայց երբ իմանան 4 միլիոնանոց է, ուրիշ կերպ են խոսելու:

- Դիվանագիտության ոլորտում մտահոգիչ ի՞նչ խնդիրներ եք նկատում, որոնց լուծումը օր առաջ է պետք Հայաստանին:

- Անհնար էր, որ Հայաստանն ունենար շատ հզոր դիվանագիտություն միանգամից:  Դիվանագիտական դպրոց նոր-նոր ենք բացել, ընդամենը մի քանի տարի առաջ: Մինչդեռ կարելի էր դա անկախության առաջին իսկ տարիներից սկսած անել: Նորանկախ ժամանակ, պարզ է, որ աշխարհին անծանոթ երկիր էինք, նոր էինք զարգանում, բայց հետո էլ զարկ չտրվեց դիվանագիտության զարգացմանը: Այդ խնդիրները մենք չհամակարգեցինք: Ընդհանրապես հզոր դիվանագիտական դպրոցներում այսպես է. հպարտություն է ապրում այն դիվանագետը, որն աշխատում է իր երկրի մայրաքաղաքում, որովհետև դա նշանակում է, որ ինքն արտաքին քաղաքականության որոշում կայացնողներից է, իսկ արտասահամանում գտնվող դիվանագետները սոսկ կատարողներ են: Մեզ մոտ լրիվ հակառակն է. հպարտանում են այն դիվանագետները, որոնք արտերկրում են պաշտոնավարում: Վերադառնալիս գլուխը կախ գցած են, իսկ գնալիս` միշտ ուրախ: Այդ մշակույթը չունենք, որը պետք է դեռ ձևավորվի:

- ՀՀ-ի միջազգային վարկանիշի բարելավման ի՞նչ պոտենցիալ ուղիներ, հնարավորություններ կան:

- Եթե դու դառնաս մոդելային երկիր, տարածաշրջանային կշիռդ կմեծանա: Օրինակ` Գերմանիայի դեսպանն ասում էր, որ Հայաստանի հարաբերությունները ՆԱՏՕ-ի ու ՀԱՊԿ-ի շրջանակներում մոդելային են: Լինելով ՀԱՊԿ-ում` ՆԱՏՕ-ի հետ ունեցած իր համագործակցության մակարդակով որևէ բանով չի զիջում տարածաշրջանի մնացած երկրներին: Հիշենք Իվանիշվիլիի ասածները, երբ նշում էր, թե Հայաստանի վարած քաղաքականությունն ավելի ճիշտ է, քանի որ կարողացավ 2 ճամբարից էլ օգտվել: Կարելի է այնպես անել, որ ունենաս քո յուրահատուկ դերը: Մենք շատ ժամանակ սիրում ենք խոսել, թե ինչ կարող ենք լինել, բայց երբ պետք է դա կյանքի կոչել, չենք անում: Դրա համար կա 2 տարբեր վարժություն. մեկը վերլուծական կենտրոնների վարժությունն է, think tank-երի, որ կարող ես նստել սցենարներ ու մոդելներ գրել: Եվ երկրորդ` կյանքի կոչելու խնդիրն է, որը մեզ մոտ այդքան էլ չի ստացվում, ու լավ կաղում ենք:

- Որքանո՞վ է Հայաստանն ունակ ունենալու ինքնուրույն արտաքին քաղաքականություն:

- Օբյեկտիվ պատճառներով շատ դժվար է հասնել նման մակարդակի: Քո չափերի, աշխարհագրության, քո ռեսուրսների և հնարավորութունների սղության պատճառով հզոր երկրների հետ դժվար է լինելու խոսել: Բայց եթե ունենաս քո յուրահատուկ սեփականը, կկարողանաս աշխարհին ներկայանալ այնպես, որ նույն այդ մեծերը ոչ թե կարհամարհեն փոքրիկ Հայաստանին իրենց շահերի համակարգում դիտարկելիս, այլ հաշվի կնստեն: Օրինակ՝ պիտի գիտակցենք, որ մեր միակ շահն այն չէ, որ Ռուսաստանը ինչ-որ հարցում պաշտպանում է մեզ, այլ նաև այն, որ մենք էլ ապահովում ենք ռուսական շահերի իրականացումն այստեղ: Դրա մասին բացահայտ պիտի ասվի: Նույն ՌԴ-ն պետք է հասկանա, որ տարածաշրջանային ցանկացած իրավիճակի մասին ինքը պետք  ՀՀ-ին կամ տեղյակ պահի, կամ խորհրդակցի: Նույնը նաև ԱՄՆ-ի ու ԵՄ-ի հետ հարաբերություններում: Հասնենք այն բանին, որ բոլոր խոշոր խաղացողներն ընկալեն՝ թեև փոքր երկիր ենք, բայց առանց այդ փոքրի պատկերն ամբողջական չի ստացվի:

- Վերջին տասնամյակում կա՞ն շոշափելի հաջողություններ, որոնց հասել է հայկական դիվանագիտությունը:

- Առաջինը մեր կադրային բազան է, ինչքան էլ ասենք, թե լավը չի, սխալ է, այնուամենայնիվ, աճում է: Չէի ասի, թե համակարգը փայլուն է աշխատում, ֆանտաստիկ է, բայց ձևավորվում է, ուրվագծեր է ստանում: Բոլորի համար ձևավորվել է մի վիճակ, որ Հայաստանի պարագայում ներողամտությունների ինչ-որ համակարգ է գործում, որը յուրահատուկ էլեմենտ է: Երբ ասում են` ինչ է կոմպլեմենտարությունը կամ բազմավեկտորությունը, շատերը կարող են ՀՀ-ի օրինակը բերել, որ լինելով ՌԴ-ի ռազմավարական դաշնակիցը՝ ունենք շատ լավ, բարիդրացիական հարաբերություններ Վրաստանի հետ: Լինելով ԱՄՆ-ի ամենալավ գործընկերներից մեկը` ունենք շատ նորմալ հարաբերություններ Իրանի հետ: Միգուցե այդ իմաստով դրա զարգացումը կա, Վրաստանում շահերի բախում եղավ, Ադրբեջանում` նույնպես, Հայաստանում` ոչ: Մենք կարողացանք անել այնպես, որ այդ շահերը ոչ թե բախվեն, այլ գնան զուգահեռ: Մեծ հաջողություններ չեն դրանք իհարկե: Մեծ կլիներ այն, որ Ցեղասպանության, Արցախի ու ռեգիոնալ ինտեգրման հարցերը լուծած լինեինք: Բայց արդյո՞ք այդ հարցերի լուծումը սկսվում է արտաքինից: Իմ կարծիքով ներքինից է սկսվում: Եթե մենք ունենայինք արդար ձևավորվող իշխանություն, ժողովրդավարական ինստիտուտներ, ազատ բիզնես, մեր տնտեսությունը այնքան հզոր կլիներ, որ Ադրբեջանն ինչքան էլ նավթ վաճառեր, հետևներիցս չէր հասնի: Կամ դառնայինք Շվեյցարիայի նման երկիր տարածաշրջանի մակարդակով գոնե: Տարածաշրջանին սպասարկող բանկային համակարգ ստեղծեինք, որ ասեին հայերը փայլուն ֆինանսիստներ են և այլն: Երբ ասում ենք` ժողովրդավարություն, դա ոչ թե սիրուն բառ է, այլ շահերից բխող հարց: Երբ ասում ենք` ազատ շուկա, էլի ոչ թե սիրուն բառ է, այլ շահից բխող հարց: Գիտությանը զարկ տանք, լաբորատորիաներ ստեղծենք, աշխարհի գիտնականներին բերենք այստեղ, ասենք գիտություն ստեղծեք, արդյունքն էլ վաճառենք: Բայց ամեն բան գալիս է ներքին խնդիրների ճիշտ վարումից: Երկիր կա, որ ընդամենը մի պրոդուկտի շնորհիվ կարող է անուն հանել, իսկ մենք, որ կարող էինք 5-10 պրոդուկտ տալ, որևէ բան որևէ տեղից չկարողացանք շարժել:

«Երևակ» ամսագիր